Gençler artık deneyim, bilgi ve erdemleri nedeniyle yetişkinlere koşulsuz güven, saygı ya da hayranlık duymuyorlar. Doğru ya da yanlış algıları ve görüşleri, internetin ve akranlarının etkisiyle şekilleniyor.”

KİŞİSEL GELİŞİM KİTAPLARI

Ergenlerle İletişim Sanatı

“Ergenlerle İletişim Sanatı” kitabının yazarları Janey Downshire ve Naella Grew, İngiltere’de 2009 yılında kurulan “Teenagers Translated” danışmanlık şirketinin kurucu ortaklarıdır. Özel eğitim programları, ebeveyn konuşmaları ve kursları, okullarda öğrenci atölyeleri düzenleyen yazarlar, 2014’te “Teenagers Translated” kitabını yayınladılar.

İş Bankası Kültür Yayınlarında Arda Tay tarafından “Ergenlerle İletişim Sanatı” adıyla Türkçe’ye çevirilen kitap, ergenlerle iletişim becerileri alanında gerek ebeveynlere gerekse öğretmenlere oldukça yalın ve önemli bilgiler sunuyor. Kitapta bir yandan ergenlerin genel gelişimi hakkında doyurucu bilgiler verilirken diğer taraftan ergenlerin nelere maruz kaldıkları, davranışlarını nelerin şekillendirdiği, bu süreçte ortaya çıkan sorunlar ve zorluklarla daha etkili bir şekilde nasıl başa çıkılabilecekleri de gösteriliyor. Ergenlerin beyinleri, duyguları, kişilikleri, psikolojileri hakkında ilginç bilgiler veren kitap zihinsel sağlık, refah ve dayanıklılık için çeşitli pratik yollar da sunuyor.

Ergen Çocuğun İç Dünyasında Neler Oluyor?

Son yıllarda yapılan kapsamlı ve derin araştırmalar, çocuklarımızla gündelik hayatta kurduğumuz iletişim şeklinin, onların gelişimlerini olumlu ya da olumsuz yönde etkilediğini göstermektedir. Asıl soru ergen çocuğun bunalımlarına ve duygusal sorunlarına nasıl karşılık vereceğimizdir. Bunu bilmek için öncelikle onların fizyolojik ve duygusal duygusal dünyalarında nelerin olup bittiğini bilmek gerekiyor. Kitap bu konuda öncelikle iki temel bilimsel bulguyu ortaya koyuyor. Birincisi, İnsanın zihinsel ve bedensel işlevlerinin ayrılamayacak kadar birbirine bağlı durumdadır. İkincisi ise ergenlerin gündelik yaşam deneyimleri ve ortamları onların sadece davranışlarını değil beyin gelişimlerini de etkilemektedir. Bu nedenle ebeveynlerin ergen çocukları ile iletişim şekilleri onların gelişimleri için çok önemli görülmektedir.

Beyin Davranış Motorunu Nasıl Yönlendirir?

Sürüngen beyin (ilkel beyin) ve duygusal beyin (limbik beyin) doğumdan itibaren eyleme hazırdır ve insanla bütünleşiktir. Bu iki beyin yaşamsal güdüler ile tehdit ve tehlike uyarı sistemini denetler. Beynin üçüncü katmanı olan korteks ise programlanmaya açıktır. Örneğin topluluk önünde konuşmak sizde endişe ve tehlike hissi uyandırıyorsa bu eylem uyarısını başlatan Beyin’2 dir (duygusal beyin). Korku ve endişe hisleri stres kimyasalları olan kortizol ve adrenalin salgılanmasına yol açar. Bu duygusal mesajlar Beyin 2’de işlemden geçtikten sonra Beyin 3 işlemin sonuçlarını bilinçli düşüncelere çevirir. “Konuşma yapmaktan nefret ediyorum. Korkudan donakalıyorum”. Tüm bunlar davranışı doğurur.

Ergenlerde Beyin ve Davranış İlişkisi

Ergenlik 11 yaş civarında başlar, kadınlarda 18, erkeklerde 24 yaşına kadar sürer. Çocukluk döneminde yaşanan davranış bozuklukları, denetlenemeyen duygular ve üzücü durumlar tıpkı bir dosyalama sistemi gibi işleyen beynin bellek bölümünde saklanır. Ergenlik yıllarında, beyin toptan bir bahar temizliğinden geçerken bellekte saklanan bu davranış dosyaları yeniden açıldığından beyinde bir kargaşaya yol açabilir. Ergen çocuğunuzun sergileyebileceği olgun olmayan bebeksi davranışlar bundandır. Tüm bu eski davranış dosyaları tekrar açılırken beyinde de bir takım düzenlemeler yapmak gerekiyor. Hangi dosyaların saklanıp hangilerinn unutulacağı kararını verirken beyin, sık yapılan davranışlarla ilgili olanları tutmaya, gereksiz olanları atmaya eğilimlidir. Bilim insanları bunu “kullan ya da at” şeklinde adlandırır. Ancak temizleyeceğiniz dolap siz değil de ergen çocuğunuza ait olduğundan son haline gelmesi yıllar alacaktır.

Bahar temizliği başarılı geçerse ergen çocuğunuzda;

• Güçlenen bir özgüven ve olumlu tavırlar,
• Dikkat ve öğrenme düzeyinde ve hevesinde bir artış,
• Bilinmeyen sulara yelken açarken ve yeni deneyimlerle karşı karşıya kaldığında, durumu tartabilme, doğru tercihlerde bulunup doğru kararlar verebilme becerilerinde gelişme görebilirsiniz.

Hassas bir dönem olan ergenlikte davranış özellikleri kalıcılaşmaya başlar. Örneğin somurtup durmasından rahatsız olduğunuz çocuğunuzun istediğini yapmasına izin verdiğinizde, somurtmayı yararlı bir davranış olarak belleğine kaydeder ve bu davranış kalıcı hale gelir.

Korteks tüm bu büyüme, budama, besleme ve temizleme işlemleri ile meşgul iken ergen çocuğunuz bu süreçte duygusal beynin kontrolü altında yaşayacaktır. Dolayısıyla ergenlik dönemindeki çocukların mantıksız davranışlarını anlayışla karşılamak ve bu süreci duygusal yollarla aşmak daha uygun olacaktır.

Ergenlikte beynin yenilenmesi süreci boyunca sözsüz işaretlerden oluşan bir iletişim dili yeniden merkeze yerleşir. İşte bu yüzden kaşınızı kaldırmanız, içiniz çekmeniz, öylesine bir bakışınız ergenlerde duygusal bir krize yol açabilir. Aşırı tepkilerin sorumlusu biyokimyasal ve duygusal sinyaller bir radar gibi tarayarak işleyen sürüngen beynin amigdalasıdır. Duygusal mantık süzgecinden geçirme becerisi henüz gelişmediğinden ergen çocuğun tepkileri ani ve aşırıdır. İç çekme, yüz ifadeleri gibi mimikleri yanlış okuyarak eleştirildikleri ya da onaylanmadıkları sonucuna kolaylıkla varabilirler. Bu dönemde kortekste devam eden çalışmalar nedeniyle tepkilerin mantıksal değil duygusal olması kaçınılmazdır.

Bazı duygular ergenlerde ateşleme düğmesine basılmış gibi ani tepkiler oluşturur.

• Eleştirilmek
• Küçük görülmek
• Beğenilmemek
• Adaletsizlik
• İhmal
• Gerçekçi olmayan hedef ve planlar

Gündelik yaşamda benzer sonuçları verecek birçok tetikleyici vardır.

• Sürekli bir yetişememe, kaçırma hissi
• Ailenin onayını alamamak
• Sınav ve performans baskısı
• Kimlik ve imaj kaygısı
• Maddiyat
• Arkadaşlıklar
• Sorunlu ilişkiler
• Yanlış anlamalar
• Belirsizlikler
• Başarısızlık korkusu
• Akran baskısı
• Tercihler ve kararlar

Ebeveyn Alışkanlık ve Becerilerini Geliştirmek

“Ergenlerle İletişim Sanatı” kitabı, ergenlerin fizyolojik ve duygusal dünyalarında neler olup bittiğini gösterdikten sonra anne babaların geliştirmesi gereken tutum ve davranışlar üzerinde duruyor.

a)Ebeveyn olarak öz-farkındalığı geliştirmek

Ergenlik çağındaki çocuğunuz sizin farkına varmadan sizin tepkilerinizi örnek alır. Bir yandan bu tepkilere isyan ederken diğer taraftan bu davranışlarınızı kopyalarlar. Bu nedenle stresli ve gergin olduğumuz anlarda verdiğimiz tepkilerimizin farkında olmamız gerekiyor.

b)Aşırı koruyucu tutumlardan sakınmak

Ergenlik çağında çocuğumuz bir sorun yaşadığında doğal olarak koruma moduna geçeriz. Ancak fazla koruyucu tepkiler çocuğunuzun “erken uyarı” sisteminin gelişmesi, gelecekte sıkıntılı durumları önceden sezebilmesi ve önlemlerini alabilmesi, yaşamda karşılaştığı zorluklarla başa çıkabilmesine engel olabilir. Çocukların bu becerileri geliştikçe zihinleri netleşir ve kararları daha tutarlı hale gelir.

Hassas olan denge çocuğunuz bazı zorluklarla karşılaştığında kendinizi tutarak müdahale etmemek, ama gerektiğinde yanlarında olacağınızı bilmelerini sağlamaktır.

c)Uygun desteğin zamanında nasıl verileceğini bilmek

İşler yolunda gitmediğinde ergenler yardım ve desteği nerede bulabileceklerini bilmelidirler. Ergenlere karşı aşırı tepkileriniz size karşı güven sorunu oluşturabilir ve zor durumda kaldıklarında sizin yerinize başkalarından destek alma yoluna gidebilirler. Ebeveynin tepkileri sakin, tutarlı ve anlamlı olmalıdır. Bu noktada dikkat edilmesi gereken şey zaman ve ilginin kararında olmasıdır. Sunduğunuz sevgi ve merhametin dozu ters tepebilir. Bu nedenle sorunlara çözümü siz bulmak yerine çözüm yolunu kendisinin bulması için ona yol gösterebilirsiniz.

d)Empatik ebeveynlik

Empatik ebeveynlik ergen çocuğun dünyasını anlayabilmek ve verilen tepkileri kontrol edebilmek için gereken bir ebeveynlik becerisidir. Bir ebeveyn olarak kendimizi ergen çocuğumuzun yerine koyarak dünyayı onun penceresinden görebiliriz. Böylelikle onların öfkeli zamanlarında daha sağlıklı tepkiler verebiliriz. Ergenlik duygusal olarak karışık ve çalkantılı bir dönemdir. Empati onları rahatsız eden durumu anlayarak ihtiyaç duydukları duygusal karşılığı sunabilmenizi sağlar.

e)Ateşleme düğmesi ile değerler arasındaki bağı anlamak

Ateşleme düğmemize basıldığında duygusal dengemiz sarsılır ve empati kurmamız zorlaşır. Duygu durumumuzu altüst eden değerlerimizin tehdit altında olduğunu düşünmemizdir. Çocuğunuzun hangi davranışları ateşleme düğmenizi tetikliyor? Birkaç dakika bile olsa sizin için nelerin önemli olduğunu ve hangi değerlerinizden ödün vermekte zorlandığınızı düşünün, çünkü değerleriniz sizi ateşleyerek duygularınızı kontrolden çıkaran durumlarla doğrudan ilgilidir. Çocukluğumuzda yaşadıklarımız ve ailelerimizden öğrendiklerimiz ilke ve değerlerimizde belirleyici rol oynar.

Farkında olmak ve önlem almak sıkıntıları azaltır. Şu soruların yanıtlarını aramak farkındalığınızın artmasını ve duygularınızı denetleyebilmenizi sağlar:

• Hangi durumlar olumsuz duygularınızı tetikler?
• Düğmenize basıldığında tepkiniz nasıl olur?
• Hangi çocuk hangi düğmenize basar?

f)Esneklik ve uyumluluk

Ebeveynlerin kendi zamanlarındaki değerleri ile ergen çocuğun günümüz değerleri ile uyumlu olmayabilir. Dolayısıyla çocuğunuzla karşılıklı konuşup değerlerin güncellenmesi çocuğunuzla ilişkinizi daha sağlıklı kılar. Bazı noktalarda esneklik ve anlayış pazarlığa açık olmadığınız ödün vermeyeceğiniz konularda kurallara uymalarını ve daha uzlaşmacı yaklaşmalarını sağlar.

Bazen çocuklarımızın bizim ne düşündüğümüzü ve hissettiğimizi bildiklerini varsayarız; ama ergenlerin algıları o denli açık değildir. Dolayısıyla duygu, düşünce ve değerlerimizi onlara sakince anlatmamız gerekir.

g) Çocuğunuzun tutumunuzu anlaması

Tutumunuzu bilmesi ve buna saygı duyması ergen çocuğuzun sınırları koruyucu duvarlara benzerler. Kurallarınız yalın, net ve mantıklı olmalıdır; böylece tanıması ve aşmaması açısından çok önemlidir. Sınırlar çocukların kendilerini güvende hissetmeleri için gereken uygulanmaların benimsenmesini kolaylaşır.

h) Stres= verilen karşılıklar + tepkiler

Stres bulaşıcıdır. Çocuğunuz sizin stresini emerken siz de çocuğunuzun stresini emersiniz. Böylece her iki tarafın da stres seviyesi yükselir. Bu nedenle stres kaynağınızın ve seviyenizin farkında olmanızda fayda vardır. Örneğin işinizden kaynaklı bir stresi eve taşırsanız bu diğer aile bireylerine de bulaşır. Ancak aile bireyleri bunun farkında olmayabilir. Kişisel sorunlarımızı çocuğumuzla olan sorunlardan ayırabilirseniz olaylara daha sağlıklı bir açıdan bakabilirsiniz.

I) Sakinliğin gücü

Farkındalık, duyguları tetikleyen durumları ayırt edebilmeyi, verilen tepkilerin bilincinde olmayı, üstünde durulması gereken sorunları kabul etmeyi ve yapıcı çözümler üretebilmek için sakin kalmayı öğrenmeyi gerektirir. Peki, sakinleşmek için ne yapmalıyız? Sürüngen beyin ve duygusal beynin işlevi bilinçaltının yansıması olarak ortaya çıkar. Beynin bu iki bölümünü etkileyen unsurları ve bu etkilerin sonuçlarını tanımak özdenetimi geliştirir. Aşağıdaki uygulamalar özdenetim geliştirmenize yardımcı olabilir:

• Açık olun, duygu ve düşüncelerinizi paylaşın. Çocuğunuz stresli olduğunuzu bilirse hoşgörü seviyenizin düşeceğini, ani ve sert tepkiler verebileceğinizi anlayacaktır.
• Duygularınızın farkında olun. Duygularınızın olumsuz yöne doğru gittiğini fark etmeniz durumun denetiminizden çıkmasını engelleyebilir.
• Uygun tepkiyi verebilmek için acele etmeden, düşünerek eyleme geçin. Altı saniye stres kimyasallarınızı dengelemeniz, duygularınızı denetlemeniz, doğru kelimeleri seçerek uygun tepkiyi verebilmek için yeterli olacaktır.
• Yanlış tepkiler verdiğinizde “o anda öyle tepki vermemeliydim” demeniz ortamı yumuşatır.
• Suçlamaktan ve hataları yüzüne vurmaktan kaçının.
• Stres anında doğru bir şekilde nefes alıp verme vücud sistemini sakinleştirir. Bunun için nefes tekniklerini öğrenebilirsiniz.

Sakin kalmayı ve duygularınızı denetlemeyi ne kadar sık denerseniz, beynin tepki yollarını o kadar değiştirebilir ve bunu yerleşik bir özelliğiniz haline getirebilirsiniz.

j)Sözsüz iletişim

Ergenler sözsüz işaretlere ve mimiklere herkesten daha duyarlıdır. Ergen çocuğun alıcıları yapmacık bir neşeyi, üstü kapalı bir ifadeyi, sıkılan dişleri ve gergin bir şekilde kavuşturulmuş kolları hemen algılar ve zihni bunları genellikle yanlış değerlendirerek olumsuz sonuçlara varır. Bu nedenle kullandığınızı sözcüklerden ziyade bunları nasıl aktardığınıza odaklanın. Sözsüz işaretler iletişimin %85’ini oluşturur.

k)Rol modelliği

Erkek çocukları 13 yaşlarında yavaş yavaş bağımsızlıklarını keşfederken örnek alabilecekleri bir erkek rol modeline gereksinim duyarlar. Kızlar için de durum aynıdır. Onlar da yakın çevrelerini gözlemleyerek davranış biçimlerini

geliştirirler. Bu nedenle çocuğunuzu rol model olarak aldığı kişiden olumlu özellikler alıp almadığını dikkat etmelisiniz. Gerekirse bu durumu çocuğunuzla açık ve net bir şekilde sakince konuşmalısınız.

Kişilik ve Karakter Oluşumu

Ergenlerle İletişim Sanatı kitabının en önemli bölümlerinden birini de “Kişilik ve Karakter: Yetişkinliğe Doğru” bölümü oluşturuyor. Bu bölümde yazarlar kişiliğin durağan olmadığı sürekli hareket halinde olduğuna vurgu yapıyor. Kişilik; duygu,düşünce ve davranışların devingen bir süreçte birleştiği ve etkileşim gösterdiği bir işlemler akışıdır. Deneyimlere verilen karşılık ve tepki, duygu ve düşüncelerin birlikte hareketini tetikler, sonuçta başkaları tarafından görünen davranışlar ortaya çıkar. Bu davranışların tekrarı ile kişilik ve karakter oluşur.

Ergenlik döneminde erkek ve kızların beyni farklı şekilde gelişir ve tepki gösterir.

Koru Coaching Magazine, 8. Sayı, 2024 Ekim

KİŞİSEL GELİŞİM KİTAPLARI